نمونه برداری از خاک ؛ یکی از مراحل مهم آنالیز خاک

نمونه برداری از خاک : نمونه برداری از خاک در کشاورزی یکی از مهم ترین مراحل آنالیز خاک محسوب می شود که هر کشاورزی باید با آن آشنایی داشته باشد.

ما در این مقاله قصد داریم تا روش نمونه برداری از خاک به شکل اصولی را به شما آموزش دهیم. پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

آنالیز خاک چیست؟ چرا باید از خاک مزرعه نمونه برداری کنیم؟

در گذشته بسیاری از کشاورزان به دلیل کشت بی رویه محصولات و استفاده نا صحیح از خاک مزارع سبب از بین رفتن حاصل خیزی خاک مزارع می‌شدند.

از بین رفتن حاصل خیزی خاک می تواند برای مزارع جبران ناپذیر باشد.

چرا که این عامل می تواند هزینه های زیادی را به کشاورزان تحمیل کند.

به علاوه اطلاع نداشتن از وضعیت خاک، گیاه و آب مزارع، می تواند در میزان تولید محصولات نیز موثرباشد.

به عبارتی دیگر اگر شما چنین اطلاعاتی را نداشته باشید نمی دانید که چه میزان کود را به مزرعه خود اضافه کنید.

همچنین شما در این حالت نمی دانید کود‌های اضافه شده تا چه اندازه توانستند در حاصل خیزی خاک مزرعه نقش داشته باشند.

یا اینکه شما نمی دانید چگونه آفات، بیماری ها را در مزرعه خود کنترل کرده و برای دفع آن ها از سموم استفاده کنید. به همین منظور به کشاورزان توصیه می شود که همواره مزارع خود را مورد آنالیز قرار دهند.

از آنالیز هایی که کشاورزان می توانند برای مزارع خود استفاده کنند، می توانیم به آنالیز خاک، آنالیز آب و آنالیز گیاه اشاره کنیم.

در بین این آنالیز ها، آنالیز خاک یکی از ساده ترین روش ها برای ارزیابی حاصل خیزی خاک محسوب می شود.

در آنالیز خاک ابتدا کشاورز از خاک مزرعه خود نمونه برداری می کند.

سپس نمونه را به یک آزمایشگاه معتبر تحویل می دهد و آزمایشگاه با آنالیز خاک اطلاعاتی را در اختیار کشاورز قرار می دهد.

این اطلاعات شامل PH، ظرفیت تبادل کاتیونی و شوری خاک (و خصوصیات شیمیایی و فیزیکی دیگر از خاک) می باشد.

در این قسمت نحوه نمونه برداری خاک می تواند تاثیر مستقیمی بر روی نتیجه آزمایش داشته باشد.

به عبارتی دیگر اگر کشاورز نداند که نمونه برداری اصولی به چه شکل انجام می شود، نمی‌تواند اطلاعات دقیقی را نیز از خاک مزرعه خود به دست بیاورد. به همین منظور رعایت مبانی نمونه برداری خاک از اهمیت بالایی برخوردار است.

نمونه برداری از خاک مزارع و باغ‌ها 

همانطور که در متن بالا اشاره کردیم، آنالیز خاک ساده ترین روش برای ارزیابی حاصل خیزی خاک است.

اما اولین گام برای آنالیز، نمونه برداری از خاک است که عمدتا توسط کشاورز انجام می شود.

سپس شما نمونه های آماده شده را باید آماده ارسال به آزمایشگاه کنید.

چگونگی آماده کردن نمونه  ها برای ارسال به آزمایشگاه نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.

اما خوب احتمالا این سوال برای شما ایجاد شده که نمونه برداری از خاک چگونه انجام می شود؟

برای نمونه برداری از خاک مزرعه یا باغ ابتدا باید زمین را تقسیم بندی کنیم. چرا که تمامی نقاط زمین دارای خاک و مشخصات یکسانی نیست.

اساس تقسیم بندی زمین باید براساس بافت، رنگ، شیب، میزان فرسایش، میزان کشت سال های قبل، نوع محصول و … می باشد. به علاوه شما باید برای تقسیم بندی زمین های کشاورزی میزان مساحت زمین را نیز در نظر بگیرید.

به طور کل بهتر است هر نمونه آزمایشگاهی با توجه به نکات گفته شده از حداکثر مساحت 5 الی 10 هکتاری تهیه شود.

اگر میزان مساحت زمین شما بیش تر از 10 الی 15 هکتار بود شما باید تعداد نمونه های خود را بیش تر کنید. همچنین شما باید برای نمونه برداری از خاک باید بدانید که از چه عمقی باید نمونه گیری کنید. به طور کل عمق نمونه برداری به عوامل مختلفی مانند نوع محصول، میزان رشد و عمق ریشه محصول بستگی دارد.

اما به طور کل محصولاتی که در دسته صیفی جات تقسیم بندی می شوند، نمونه گیری از آن ها در عمق 0 تا 30 سانتی متری انجام می شود.

در باغات میوه بر اساس نوع محصول نمونه گیری در اعماق 0تا 30 سانتی متری، 30 تا 60 سانتی متری و 60 تا 90 سانتی متری انجام می شود.

در برخی از مواد ضروری نیز کشاورز می تواند پروفیل خاک را تا عمق 1.5 متری مطالعه و بر حسب طبقات خاک نمونه برداری کنند.

برای نمونه برداری از خاک چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟

1- نمونه خاکی که شما باید تحویل آزمایشگاه می دهید نباید به غیر از خاک حاوی اشیا و موارد دیگر باشد.

ه طور مثال شما باید دقت داشته باشید که در نمونه خاکی هیچ آشغال، تکه سنگ، تکه چوب، علف هرز یا ریشه محصولات در آن وجود نداشته باشد، چرا که در این حالت خاک شما ناخالص است و نمی توان از آن برای آزمایش استفاده کرد.

2- برای نمونه برداری باید حتما از وسایلی استفاده شود که عاری از هرگونه آلودگی باشند. منظور از آلودگی، کود های آلی و شیمیایی یا هر گونه آلودگی دیگری است که ممکن است بر روی وسایل نمونه برداری وجود داشته باشد.

3- بهترین زمان نمونه برداری زمانی است که اصطلاحا زمین گاورو باشد.

به عبارت دیگر در زمان نمونه برداری نباید زمین مرطوب باشد. همچنین تا جایی که امکان دارد نباید نمونه برداری از قسمت هایی انجام شود که نزدیک راه آب‌ها، توده های قدیمی کود دامی، و همچنین کنار خیابان که بر اثر تردد ماشین ها آلوده شده باشد هستند.

4- برخی بر این باورند که بهترین زمان ممکن برای نمونه برداری و همچنین آنالیز خاک اوایل بهار و اواخر پاییز است. اما به طور کل بهترین زمان نمونه برداری از خاک قبل از کاشت گیاه است.

5- نمونه باید به شکل مطلوب به آزمایشگاه ارسال شود. برای اینکار شما باید ابتدا نمونه را با روشی که در ادامه مقاله به آن می پردازیم آماده کنید. سپس نمونه را در داخل کیسه پلاستیک، کیسه کاغذی، قوطی بریزید.

پس از آن شما باید 2 بر چسب را به ظرف یا کیسه نمونه خود بزنید.

یکی از برچسب ها در داخل ظرف یا کیسه قرار می گیرد و دومی در بیرون ظرف چسبانده می شود.

بر روی این برچسب ها شما باید مشخصات کامل نمونه خود را بنویسید.

این که آن نمونه در چه زمان و چه تاریخی جمع آوری شده و محل نمونه برداری چه مکانی است. همچنین نام نمونه بردار، عمق نمونه برداری و کشت قبلی نیز باید در برچسب ها نوشته شود.

وسایلی که برای نمونه برداری از خاک به آن ها نیاز داریم :

حال که شما با نمونه برداری از خاک به روش اصولی آشنایی پیدا کردید، بهتر است با وسایل نمونه برداری از خاک نیز آشنایی پیدا کنید.

شما برای اینکارنیاز به یک مته نمونه برداری چرخشی دارید.

این وسیله بیش تر برای ایجاد حفره و نمونه برداری از اعماق خاک استفاده می شود، البته اگر شما چنین وسیله ای را ندارید می توانید از بیل و یا بیلچه ای که ضد زنگ باشند نیز استفاده کنید.

همچنین شما به یک سطل بزرگ پلاستیکی، پاکت پلاستیکی جهت برداشت نمونه و همچنین برچسب های بزرگ نیاز دارید.

پیشنهاد می کنیم که حتما قبل از انجام نمونه برداری تمامی این وسایل را آماده کنید.

چگونه نمونه خاک را برای ارسال به آزمایشگاه آماده کنیم؟

پس از اینکه شما زمین مزرعه خود را به قسمت های مختلف تقسیم بندی کردید و بر اساس محصول خود اقدام به نمونه گیری از اعماق مختلف کردید. حال شما باید نمونه های خود را آماده ارسال به آزمایشگاه کنید.

بر همین اساس شما باید 1 الی 1.5 کیلوگرم از خاکی که قصد آنالیز آن را دارید را برداشت کنید. سپس باید آن خاک را در هوای آزاد و بر روی یک سطح تمیز قرار دهید تا خشک شود.

در این قسمت مهم ترین نکته این است که برای خشک کردن خاک به هیچ عنوان از حرارت استفاده نکنید.

چرا که حرارت می تواند بر روی جواب آزمایش شما اختلال ایجاد کند. در ادامه زمانی که خاک خشک شد، آن را در داخل کیسه پلاستیک بریزید و با برچسب آن را نشانه گذاری کنید. البته علاوه بر کیسه پلاستیکی شما می توانید از جعبه های مقوایی یا شیشه ای که قسمت سر آن کمی باز باشد هم استفاده کنید.

نمونه برداری از خاک باغ ها نیز مشابه مزارع است؟

در جواب این سوال باید به شما بگوییم خیر، نمونه برداری از خاک مزرعه و باغ متفاوت است. نمونه برداری از خاک باغ باید به گونه ای باشد که آن نمونه نماینده کل خاک باشد.

اگر مساحت باغ شما کمتر از 2 هکتار است و یا خاک قسمت های باغ شما یکنواخت است، نیازی نیست که زمین خود را جهت آنالیز و نمونه برداری به قسمت های کوچکتری تقسیم کنید.

اما اگر مساحت زمین باغ شما بیش تر از 2 هکتار است یا خاک باغ در تمامی قسمت ها یکنواخت نیست، باید زمین را به شکل یکنواخت به قطعات کوچکتری تقسیم کنید.

حال شاید شما از خودتان بپرسید که چه عواملی می تواند سبب شود که خاک باغ یکنواخت نباشد؟ در جواب این سوال باید به شما بگوییم که رنگ خاک، سبکی و همچنین سنگینی خاک، نوع و سن درخت، شیب متفاوت در قسمت های مختلف باغ و … می توانند از این عوامل باشند.

اگر خاک باغ شما در قسمت های مختلف از نظر عوامل بالا متفاوت بود. شما باید آن قسمت ها را از دیگر قسمت های باغ جدا کنید.

چگونه محل نمونه های فرعی را در باغ تعیین کنیم؟

اگر خاک باغ شما در قسمت های مختلف متفاوت بود شما باید نمونه خاکی که از باغتان می خواهید به آزمایشگاه ارسال کنید

را به نمونه های فرعی تقسیم کنید. برای تعیین محل نمونه های فرعی شما باید در هر قطعه حداقل 6 عدد درخت در 6 نقطه باغ را انتخاب کنید. درختان انتخاب شده باید از نظر رشد و همچنین شرایط ظاهری با درصد زیادی از درختان باغ شباهت داشته باشند. کارشناسان بر این باورند که درختان انتخاب شده باید نماینده چیزی در حدود هشتاد درصد از درختان باغ شما باشند.

البته نکته ای وجود دارد که شما باید در انتخاب درختان آن را رعایت کنید. اینکه از انتخاب درختانی که از نظر شرایط ظاهری در شرایط نامعمول و یا غیر عادی هستند و همچنین درختانی که به ظاهر خشک شده هستند برای انتخاب نمونه فرعی اجتناب کنید.

البته در مواردی هم ممکن شما بخواهید از درختان خشک شده باغ خود نمونه گیری انجام دهید. به طور مثال ممکن است تعدادی از درختان باغ شما به طور ناگهانی خشک شوند.

حال شما برای اینکه بتوانید علت چنین خشکیدگی را پیدا کنید، نیاز دارید تا از درختان خشک شده نمونه برداری انجام دهید. برای چنین کاری پیشنهاد می کنیم که نمونه برداری از پای درختان خشک شده انجام شود.

چگونه از درختان انتخاب شده در باغ نمونه گیری کنیم؟

برای نمونه برداری از درختان باغ، شما باید از ناحیه بیرونی سایه انداز درختانی که انتخاب کرده اید چاله ای به عمق 90 سانتی متر ایجاد کنید. فقط توجه داشته باشید که مکان دقیق چاله باید وسط و نصف بیرونی سایه انداز درخت باشد.

پس از حفر چاله حال شما به وسایلی مانند خاک انداز و بیل دسته کوتاه نیاز دارید. شما با این وسیله ها باید روی خط 30 سانتی متری  چاله و به عبارت دیگر از دیواره چاله در این ناحیه یک لایه خاک به عرض 8 الی 10 سانتی متر و به ضخامت 2 الی 3 سانتی متر با کمک بیلچه تراش دهید و سپس خاک را با خاک انداز جمع کنید.

همچنین  شما به سه  سطل برای جمع آوری نمونه ها نیاز دارید، ما پیشنهاد می کنیم پس از تهیه این 3 سطل آن ها را با اعداد مشخص کنید تا بدانید هر کدام از نمونه ها در کدام سطل قرار گرفته است.

حال خاکی که به واسطه خاک انداز جمع آوری کرده اید را در داخل سطل شماره 1 قرار دهید. سپس همین مرحله را درعمق 60 سانتی متری نیز تکرار کنید. این بار شما باید از لایه 30 تا 60 سانتی متری را به واسطه بیلچه بتراشید و سپس با خاک انداز آن را به درون سطل شماره 2 بریزید.

در آخرین مرحله هم شما باید از لایه 60 تا 90 سانتی متر را نمونه برداری کنید.

در این مرحله هم دوباره با بیلچه خاک را در آن ناحیه بتراشید و با خاک انداز آن خاک را به سطل شماره 3 انتقال دهید. تا اینجا شما توانستید یک حفره را درون باغ خود نمونه برداری کنید. اما همانطور که در متن بالا هم به شما گفتیم، شما باید 5 حفره دیگر نیز در باغ خود ایجاد کرده و از آن ها نیز به همین روش نمونه برداری کنید.

نکته ای که باید در این مرحله توجه کنید این است که در هرحفره حتما از هر 3 عمق نمونه برداری انجام دهید و آن ها را به سطل هایی که با اعداد مشخص کرده اید انتقال دهید. در ادامه خاک ها را از سطل ها خالی کرده و در یک سطح تمیز بریزید.

خاک ها را به خوبی ترکیب کرده و از خاک هرعمق حدود 2 کیلوگرم را جدا کرده و درون یک کیسه پلاستیکی بریزید.

حال شما باید مشخصات کامل نمونه را بر روی آن کیسه های پلاستیک بنویسید و در ادامه آن کیسه ها را به آزمایشگاه منتقل کنید. فقط حتما دقت کنید که مشخصات را بر روی کیسه ها به طور کامل ذکرکنید. به طور مثال محل نمونه گیری، اینکه نمونه از چه اعماقی از زمین گرفته شده، نام باغدار، شهر و روستا را حتما بر روی کیسه پلاستیک بنویسید.

حتی شما می توانید تمامی این مشخصات را بر روی یک برگه هم بنویسید و درون کیسه قرار دهید تا نمونه های شما در آزمایشگاه راحت تر شناسایی شوند. در آخر نیز نمونه ها را به یک آزمایشگاه معتبر ارسال کنید.