تنش آبی گیاهان چیست ؟

تنش آبی گیاهان چیست ؟ / مقاومت گیاهان به تنش آبی و مدیریت آبیاری : تنش آبی گیاهان یکی از عوامل در کاهش تولید محصولات، عملکرد گیاه و همچنین مورفولوژی گیاه است که میتواند تاثیرات بسیار نامطلوبی در زمین‌های کشاورزی و مزرعه داشته باشد.

با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا از تنش آبی گیاهان و همچنین عوامل جلوگیری کننده و بر طرف کننده این تنش آشنایی پیدا کنید.

تنش آبی گیاهان چیست ؟ تنش آبی در مزارع و زمین‌های کشاورزی :

همانطور که در ابتدا به صورت خلاصه به شما در مورد تنش آبی گیاهان توضیح دادیم.

در واقع تنش آبی همان کاهش آبیاری یا عدم دسترسی آب به گیاهان است.

به عبارت دیگر کم و زیاد شدن میزان آب میتواند بر تمامی فعالیت‌های گیاهان تاثیرگذار باشد و ساختار گیاهان را مورد تغییر قرار دهد.

اما تعریف دیگری نیز برای تنش آبی وجود دارد که بهتر است با آن آشنایی داشته باشید.

در واقع  محققان حوزه کشاورزی به گونه ای دیگر تنش آبی را تعریف میکنند. آن ها بر این باورند که هر زمان میزان آب تعریق شده از گیاهان بیش تر از آب جذب شده توسط یک گیاه باشد به آن تنش آبی گفته میشود.

 برخی بر این باورند که تنش آبی تنها در مناطق خشک و نیمه خشک رخ میدهد.

باید به شما بگوییم که چنین تصوری کاملا غلط است. درست است که مناطق نیمه خشک و خشک دسترسی کمتری به آب برای گیاهان دارند.

اما محققان دریافتند که تمامی گیاهان در طول چرخه زندگی خود با تنش آبی روبرو میشوند، حتی گیاهانی که در مناطق معتدل قرار میگیرند نیز می‌توانند با چنین تنشی روبرو شوند.

احتمالا برای شما این سوال مطرح میشود که چرا گیاهان مناطق معتدل نیز با تنش آبی روبرو میشوند؟

در جواب این سوال باید به شما بگوییم که امروزه تغییرات محیطی جهانی باعث شده است که ما چنین پدیده‌هایی را در گیاهان حتی گیاهان مناطق معتدل مشاهده کنیم.

علاوه بر این امروزه بیش تر کشور ها خصوصا کشور خودمان با بحران کم آبی روبرو هستند. همین موضوع باعث شده تا بسیاری از گیاهان موجود در مزارع و زمین‌های کشاورزی با خطر تنش آبی روبرو شوند. در ادامه به آثار این نوع کم آبی در گیاهان بیش تر میپردازیم.

تنش آبی چه تاثیری بر روی گیاهان میگذارد؟ چگونه گیاه با تنش آبی مقابله میکند؟

در شرایطی که گیاهان تحت تنش آبی شدید قرار میگیرند، عموما 2 نوع عکس العمل از خودشان نشان میدهند.

در حالت اول گیاه سعی میکند تا با شرایط تنش آبی و کمبود آب کنار بیاید. در این حالت گیاه دچار کمبود آب شدید نشده و در واقع چرخه زندگی گیاه ادامه پیدا میکند.

در این حالت صدماتی به گیاه و محصولات آن زده میشود اما این صدمات در حدی نیست که نتوان آن را جبران کرد. به طور مثال امکان دارد برگ گیاه از حالت خود خارج شود و پس از آبدهی دوباره به حالت اولیه برگردد.

دلیل این اتفاق نیز وجود واکوئل‌هایی است که در گیاهان موجود است.

در واقع در زمانی که گیاهان با حجم زیادی از آب روبرو میشوند، آب اضافی به واکوئل ها وارد میشود و سلول‌های گیاهی دچار تورژسانس میشوند.

این تورژسانس میتواند اندامهای گیاهی مانند ساقه، برگ و همچنین دیگر اجزاء گیاه را در حالت مناسب قرار دهد که در حالت کم آبی چنین اتفاقی رخ نمیدهد.  اما در حالت دوم گیاه دیگر نمیتواند با شرایط کم آبی کنار بیاید.

در این حالت گیاه متحمل صدمات جبران ناپذیری میشود که میتواند چرخه زندگی گیاه و همچنین محصولات آن را تحت تاثیر قرار دهد. بگذارید کمیبیش تر در مورد مکانیسم آب در گیاهان به شما بگوییم.

به طور کل آب در گیاهان یک نوع واسطه برای مواد غذایی از ریشه به قسمت‌های مختلف گیاه است. از این رو آب میتواند در مکانیسمهای مختلفی نقش داشته باشد.

اگر بخواهیم چند نمونه از این مکانیسم ها را برای شما نام ببریم:

نبود آب میتواند سبب: کاهش سنتز پروتئین، کاهش فرآیندهای آنزیمی، کاهش شاخص سطح برگ یا LAI، کاهش انتقال مواد فتوسنتزی و مواد خام و همچنین کاهش جذب دی اکسید کربن شود.

به عبارت دیگر گیاهان در زمانی که با شرایط بد آب و هوایی روبرو میشوند، روزنه‌های موجود در برگهای خود را میبندند و سعی میکنند تا با استفاده از این راهکار از تنش آبی جلوگیری کنند.

بسته شدن روزنه ها میتواند از اتلاف آب جلوگیری کند و به همین منظور میزان جذب دی اکسید کربن و همچنین میزان فتوسنتز کاهش پیدا میکند.

همچنین گیاهانی که دارای ریشه‌های سطحی هستند نسبت به گیاهانی که دارای ریشه‌های عمقی هستند بیش تر تحت تاثیر تنش آبی قرار میگیرند و نمیتوانند به شکل مطلوبی با چنین مشکلی روبرو شوند.

به علاوه دانشمندان مشاهده کرده اند گیاهانی که با تنش آبی روبرو میشوند ریشه های بلند تر و طویل تری نسبت به دیگر گیاهان مشابه دارند.

چگونه در کمبود آب و شرایط خشکی میتوان گیاه را مدیریت کرد؟

ما درادامه قصد داریم تا راهکارهایی را به صورت موردی به کشاورزانی معرفی کنیم تا در شرایط خشکی بتوانند به بهترین شکل مزرعه خود را مدیریت کنند و از تنش آبی در گیاهان جلوگیری کنند.

1) یکی از راهکارهای مدیریت آبی در مزراعی که در شرایط آب و هوایی نامناسب و خشک قرار دارند و یا با کمبود آب روبرو هستند، سنجش میزان رطوبت خاک است.

در واقع کشاورزان باید با استفاده از سنسورهایی که درون خاک نصب میشود و یا با استفاده از سنجش از راه دورمیزان رطوبت خاک را مورد سنجش قرار دهند. از این طریق میتوان متوجه شد که چه میزان آب در کنار ریشه گیاهان موجود است و به عبارت دیگر میتوان فهمید که گیاه تا چه میزان دچار تنش آبی شده است. همچنین با استفاده از این نوع سنجش میتوان آب را بدون اتلاف به گیاه رساند.

یکی دیگر از فواید و اطلاعاتی که سنجش رطوبت خاک به کشاورزان میدهد. زمان کشت محصولات است. در واقع شما میتوانید با استفاده از این راهکار متوجه شوید که در چه زمان‌هایی گیاهان مزرعه شما با تنش آبی روبرو میشوند و براین اساس اقدامات پیشگیرانه ای را انجام دهید.

2)  بسیاری از محققان به کشاورزان توصیه میکنند که در طول فصول خشک و همچنین در زمان‌های بی آبی و کم آبی مزرعه از واریته‌های زودرس محصولات استفاده کنند. واریته‌های زودرس میتوانند در کوتاه ترین زمان به نتیجه برسند و میزان آب کمتری را مصرف کنند.

در مقابل واریتههای دیرس علاوه بر مصرف بالای آب نمیتوانند میزان محصول مناسبی را نیز تولید کنند.

3) درست استفاده کردن از کود ها و مواد مغذی خاک نیز میتواند در میزان مصرف آب و همچنین به وجود آمدن یاعدم وجود تنش آبی موثر باشد.

اما احتمالا از خودتان میپرسید که استفاده صحیح از کود ها چگونه میتواند سبب حفظ منابعی و همچنین کاهش تنش در گیاهان شود؟

باید به شما بگوییم، زمانی که شما میزان نامناسبی از کود را به زمین کشاورزی خود اضافه میکنید. بیش تر آب مصرفی صرف کودهای کشاورزی شده و میزان رشد رویشی گیاهان را افزایش میدهد.

این عمل میتواند میزان مصرف آب را برای گیاه بیش تر کند و به همین منظور ممکن است گیاه با تنش آبی روبرو شود.

4) آخرین مورد برای جلوگیری از تنش آبی استفاده صحیح از علف کش ها و مقابله با آفات در مزرعه است. همانطور که میدانید در فصول خشک مقدار زیادی از آب مصرفی درمزارع صرف علف‌های هرز میشود که میتواند در دسترس گیاهان قرار بگیرد.

به همین منظور استفاده صحیح از علف کش ها و همچنین آفت کش ها در مزارع میتواند فواید بی شماری داشته باشد.

همچنین استفاده بی رویه از علف کش ها میتواند بر روی میزان رطوبت خاک نیز تاثیر گذار باشد و رطوبت خاک را تا حد زیادی کاهش دهد. به همین منظور کشاورزان باید موقعیت علفهای هرز را در مزارع خود به صورت دقیق تشخیص دهند و نسبت به آن ها به موقع واکنش نشان دهند.

مدیریت آبیاری در موقعیت تنش آبی گیاهان :

در موقعیت تنش آبی و همچنین در موقعیت‌هایی که با فصول خشک و نیمه خشک مانند روزهای تابستان و یا روزهایی که هیچ بارانی از آسمان نمیبارد، روبرو میشویم.

میتوانیم شیوه کشاورزی و همچنین شیوه آبیاری محصولات را عوض کنیم. در مواردی میتوانیم به طورکل محصولات کشت شده را با محصولاتی که آب کمتری برای رشد احتیاج دارند، جا به جا کنیم.

در پایین این متن ما قصد داریم تا چند شیوه مدیریتی آبی را به شما بگوییم. در واقع امروزه در بیش تر مناطق جهان که دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک هستند، سعی میکنند تا با استفاده از این روش ها از کم آبی جلوگیری کنند.

1- کشاورزی خشک :

شاید زمانی که این کلمه را دیدید برای شما این سوال مطرح شود که مگر میشود کشاورزی بدون آب انجام داد؟

باید به شما بگوییم که بله در برخی از موارد و در کشت برخی از محصولات میتوان از کشاورزی خشک استفاده کرد.

در این کشاورزی معمولا در فصول سرد و زمانی که بارندگی زیاد است، کشاورزان آب باران و رطوبت را در خاک حفظ میکنند و در فصول خشک و گرم از آن خاک برای کشت محصولات استفاده میکنند.

به عبارت دیگر در این روش نیازی نیست که کشاورزان در فصول خشک و گرم زمین‌های خود را آبیاری کنند.

البته در برخی موارد گزارش شده که برخی از محصولات در فصول گرم نیاز به آبیاری نیار پیدا میکنند اما این آبیاری به اندازه ای نیست که برای کشاورز مشکل ساز باشد.

همچنین محققان و دانشمندان امروزه سعی میکنند تا تحقیق خود را از این نوع شیوه کشاورزی گسترش دهند و بسیاری از میوه ها را در مناطقی که امکان کشت محصول وجود ندارد، کشت دهند.

2- خاک ورزی حفاظتی :

یکی دیگر از شیوههای مدیریت آبی در فصول خشک، خاک ورزی حفاظتی است. احتمالا با مفهوم خاک ورزی آشنایی دارید.

خاک ورزی حفاظتی در واقع نوعی راهکار برای کوتاه کردن فرآیند شخم زدن است. در واقع در این روش سعی میشود تا بقایای گیاهان به طور قابل توجهی در سطح خاک باقی بماند.

به طورکل کل در این روش 30 درصد از سطح خاک را بقایای گیاهان تشکیل میدهد. حال شاید از خودتان بپرسید که خاک ورزی حفاظتی چه تاثیر بر منابع آبی دارد و چگونه میتواند سبب رفع تنش آبی شود؟

باید به شما بگوییم که خاک ورزی حفاظتی و استفاده از بقایای گیاهان میتواند تا حد زیادی سبب صرفه جویی در منابع طبیعی مزرعه شود.

به طور مثال با استفاده از این روش میتوان علف‌های هرز مزرعه را کنترل کرد و سبب افزایش پوشش بقایای گیاهان شد.

بقایای گیاهان میتوانند سبب محافظت از خاک در برابر عوامل مختلف مانند فرسایش به وسیله آب شوند.

به عبارت دیگر پوشش گیاهی از ورود آب بیش از اندازه به خاک جلوگیری میکند. به همین منظور خاک ورزی حفاظتی امروزه به عنوان یک راهکار برای صرفه جویی در مصرف آب و همچنین کشاورزی در مناطق خشک مورد استفاده قرار میگیرد.

3- شارژ دوباره چاه‌های آب :

یکی دیگر از روش‌های مدیریت آبی در زمین‌های کشاورزی شارژ دوباره چاه‌های آبی است.

در واقع در فصول بارندگی، کشاورزان میتوانند چاه‌های مزارع خود را با آب باران پر کنند و در فصول خشک و نیمه خشک و همچنین در زمان وقوع تنش آبی از آن برای گیاهان خود استفاده کنند.