مدیریت بحران آب چیست و چرا اهمیت دارد؟

مدیریت بحران آب چیست : در زمانی که میزان تقاضا بیش تر از مقدار آب موجود در یک بازه زمانی خاص باشد و همچنین آب کیفیت پایینی داشته باشد، تنش آبی به وجود می‌آید و مدیریت بحران آب اتفاق می‌افتد. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا از دلایل و راههای مقابله با تنش آبی مطلع شوید.

تعریف تنش آبی 

همانطور که می‌دانید آب یکی از عناصر اصلی زندگی است. شاید باورکردنی نباشید اما میلیارد ها نفر در سراسر جهان دسترسی کافی به آب تمیز و مناسب را ندارند.

اگر چه در سالهای اخیر دولت مردان و همچنین گروه‌های امدادی سعی کرده اند تا با استفاده از راهکارهایی، دسترسی افراد محروم را به آب افزایش دهند.

اما پیش بینی می‌شود با گرم تر شدن زمین و همچنین افزایش جمعیت زمین این مشکل به سرعت افزایش پیدا کند و تعداد افراد بیش تری در معرض تنش آبی قرار بگیرند.

علاوه بر این تنش آبی می‌تواند بر بهداشت عمومی، توسعه اقتصادی، تجارت جهانی و همچنین کشاورزی نقش مهمی‌ را داشته باشد.

به همین منظور امروزه کشور ها به دنبال راهکاری برای مدیریت بین الملی آب جهت مقابله با تنش آبی هستند. اما خوب مدیریت بحران آب چیست ؟

تنش آبی معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که تقاضا برای آب سالم و همچنین قابل استفاده در یک منطقه بیش تر از میزان تامین آن باشد.

در سمت تقاضا، تقریبا چیزی در حدود 70 درصد از آب شیرین برای کشاورزی، 19 درصد برای مصارف صنعتی و همچنین 11 درصد برای مصارف خانگی و همچنین نوشیدن استفاده می‌شود.

در سمت تامین آب نیز رودخانه ها، دریاچه ها، مخازن و همچنین آب‌های زیر زمینی قرار می‌گیرند و سبب تامین آب می‌شوند. اما احتمالا از خودتان می‌پرسید چگونه می‌توان متوجه بحران آب در یک منطقه شد؟

باید به شما بگوییم که دانشمندان از طریق عوامل و همچنین راه کارهای مختلف از جمله تغییرات فصلی، کیفیت آب و همچنین میزان دسترسی افراد و زمینهای کشاورزی به آب این شاخص را اندازه گیری می‌کنند.

به طور کل دلایل کمبود و یا تنش آبی می‌تواند عوامل فیزیکی و یا عوامل اقتصادی باشد.

منظور از عوامل فیزیکی شرایط محیط و آب و هوای منطقه است که سبب تنش آبی می‌شود.

همچنین منظور از عوامل اقتصادی زیر ساخت‌هایی است که باعث می‌شود آب با کیفیت در دسترس مردم قرار نگیرد. برخی از محققان بر این باورند که عوامل فیزیکی و شرایط آب و هوایی تاثیر قابل توجهی در دسترسی افراد به آب آشامیدنی با کیفیت ندارد.

دلیل اصلی عدم دسترسی افراد به آب آشامیدنی با کیفیت عوامل و کمبودهای اقتصادی است.

به طور مثال کشور عمان و جنوب غرب ایالات متحده عوامل فیزیکی مناسبی جهت تامین آب ندارند، اما این کشور ها با استفاده از عوامل و تجهیزات اقتصادی توانسته‌اند از تنش‌های آبی جلوگیری کنند.

تنش آبی نه تنها می‌تواند دسترسی افراد را به آب آشامیدنی کم کند بلکه می‌تواند تاثیرات قابل توجهی نیز در زمین‌های کشاورزی و همچنین گیاهان داشته باشد که در ادامه مقاله بیش تر به آن ها می‌پردازیم.

چه مناطق و کشورهایی بیش ترین تنش آبی را دارا می‌باشند؟ مدیریت بحران آب چیست ؟

قسمت عمده خاورمیانه و همچنین شمال آفریقا از نظر عوامل و شرایط فیزیکی در جایگاه بسیار نامطلوبی قرار دارند. در واقع این کشور ها هم از نظرعوامل فیزیکی مثل کمبود بارندگی و هم به علت افزایش رشد جمعیت با وضعیت نامطلوبی از نظر شرایط آبی روبرو هستند.

البته کشورهای ثروتمندی که در حوزه خلیج فارس قرار گرفته اند تا حدودی توانسته اند که با تنشهای آبی مقابله کنند.

به طور مثال امارات متحده عربی با وارد کردن مواد غذایی از خارج کشور نیاز آب برای کشاورزی در این کشور را کاهش داده و با این کار توانسته با تنش آبی مقابله کند.

البته این کشور در حال حاضر به دنبال نمک زدایی آب اقیانوس برای مقابله با تنش آبی و همچنین افزایش ذخایر آبی نیز هستند که چنین کاری بسیار پرهزینه و سخت است. کشورهای دیگری نیز مانند جمهوری دموکراتیک کنگو به شکل دیگری با بحران آب دست و پنجه نرم می‌کنند.

در این کشور ها سالیانه باران زیادی می‌بارد اما به دلیل نبود زیر ساخت‌های مناسب و همچنین مدیریت ناکارآمد هرساله با بحران آب روبرو می‌شوند.

حتی شاید باورکردنی نباشد اما کشورهایی که از نظر اقتصادی در جایگاه مطلوبی قرار گرفته اند نیز تنش آبی را تجربه می‌کنند به طور مثال ایالات متحده آمریکا به دلیل افزایش رشد جمعیت و همچنین زیرساخت‌های فرسوده در برخی از ایالت ها نظیر میشیگان و نیوجرسی دچار بحران آب شده است.

ایران نیز از نظر تنش آبی در وضعیت نامساعدی قرار دارد، خصوصا در فصل تابستان با افزایش دمای هوا تنش آبی شدت می‌گیرد. به همین منظور، همواره کشاورزان باید به دنبال راهی برای مقابله با تنش آبی باشند.

تنش آبی و تاثیر آن در گیاهان :

یکی از عوامل مهم و تعیین کننده در تنوع گونه ها در جهان آب است. بارش باران و اتصال ناکافی آب به خاک می‌تواند منجر به کمبود آب در محصولات کشاورزی شود. تنش آبی به طور کل در قسمت ذخیره آب در ریشه گیاهان اتفاق می‌افتد. عمده دلایل تنش آبی در گیاهان شرایط خشکی و همچنین شوری خاک می‌باشد.

تنش آبی می‌تواند با اختلال در رشد گیاهان منجر به اختلال در میزان تولید مواد غذایی و کاهش میزان محصولات شود. البته تنها مضرات کمبود آب، کاهش میزان تولیدات محصولات نیست. تنش آبی یا همان Water Stress در گیاهان می‌تواند تغییرات زیادی را در آن ها به وجود بیاورد.

این تغییرات بر اساس میزان، شدت و همچنین مدت زمان تنش آبی متفاوت است. به طور مثال این نوع  تنش می‌تواند از نظر متابولیکی بر روی گیاهان تاثیر گذار باشد و با افزایش تغییرات متبولیکی سبب کاهش در رشد و همچنین فتوسنتز گیاهان شوند.

به طور مثال در گیاهان C3 یا به اصطلاح 3 کربنه کاهش میزان آب سبب کاهش 25 درصدی هدایت در روزنه ها می‌شود به عبارت دیگر با چنین اتفاقی عملا جذب دی اکسید کربن تا حد زیادی در گیاهان کاهش پیدا می‌کند.

همچنین در گیاهان C4 یا همان 4 کربنه نیز تنش ابی می‌تواند سبب کاهش میزان آب برگ، کاهش جذب دی اکسید کربن و هدایت روزنه ای شود. 

بحران آب در دنیا :

کارشناسان بر این باورند که با گرم شدن و افزایش دمای زمین تعداد مناطقی که تحت تنش آبی قرار می‌گیرند روز به روز افزایش پیدا کند.

در واقع در آینده  مناطق گرمسیری مانند استرالیا و جنوب ایالات متحده و کشورهای آفریقایی شمالی با خشکسالیهای مکرر و طولانی روبرو می‌شوند. همچنین پیش بینی می‌شود بارندگی در این کشور ها در برخی مواقع شدت بیش تری داشته باشد.

البته این افزایش شدت بارندگی نمی‌تواند از خشکسالی این کشور ها جلوگیری کند. همچنین با تغییرات اقلیمی‌در آینده کشاورزی می‌تواند به یک چالش بسیار مهم و ویژه تبدیل شود. در واقع با غیرقابل بینی شدن میزان بارندگی و همچنین افزایش دما، فرآیند تبخیر آب از خاک سریعتر می‌شود و این عمل می‌تواند برای زمین‌های کشاورزی و گیاهان بسیار نامناسب باشد. همچنین بارندگی با شدت زیاد می‌تواند سبب بروز سیل شود و محصولات را از بین ببرد.

در واقع تغییرات اقلیمی‌ می‌تواند رابطه مستقیمی‌با تنش آبی در جهان داشته باشد. در گزارشی که در سال  2018 توسط جمعی از محققان تغییرات اقلیمی‌منتشر شد نشان داد که محدود کردن گرم شدن کره زمین به حداکثر 1.5 درجه سانتی گراد بالای صفر که هدف اصلی توافق نامه پاریس در مورد تغییرات اقلیمی‌ است.

می‌تواند به طور قابل توجهی احتمال تنش آبی در برخی مناطق و کشور ها را کاهش دهد. به طور مثال این محققان بر این باورند که توافق پاریس می‌تواند مدیترانه و جنوب آفریقا را از تنش آبی محافظت کند. 

البته برخی از کارشناسان نیز بر این باورند که محدود کردن گرمای زمین به 1.5 درجه برای کاهش تنش آبی کافی نیست و علاوه بر توافق پاریس باید اقدامات جدی تری در این زمینه انجام شود.

تنش آبی چه ارتباطی با سلامت مردم و همچنین اقتصاد کشور ها دارد؟

تنش بلند مدت آبی می‌تواند اثرات مخربی بر سلامت عمومی‌ مردم و توسعه اقتصادی داشته باشد. همانطور که می‌دانید بیش از دو میلیارد نفر در سراسر جهان دسترسی به آب آشامیدنی سالم را ندارند و تقریبا 2 برابر این تعداد یا بیش از نیمی‌از جمعیت جهان فاقد خدمات بهداشتی مناسبی هستند. محرومیت آبی و همچنین بهداشتی می‌تواند باعث انتقال بیماری‌هایی مانند وبا، حصبه، فلج اطفال، هپاتیت A و اسهال شود.

به علاوه همانطورکه در ابتدای مقاله هم گفتیم کشاورزی وابستگی شدیدی به منابع آبی دارد و در صورت کمبود آب، تولید محصولات بسیار دشوار می‌شود. به عبارت دیگر با تنش آبی دسترسی جوامع به مواد غذایی هم کاهش پیدا می‌کند و این جوامع با گرسنگی حاد و مزمن روبرو می‌شوند.

همچنین در چنین جوامعی ریسک بیماری‌هایی نظیر سوء تغذیه و دیابت در کودکان نیز بیش تر می‌شود. از جهتی دیگر حتی اگر کشورهایی که با تنش آبی روبرو می‌شوند، بتوانند برای مردم خود به شکل مناسب آب آشامیدنی تهیه کنند.

مجبور خواهند بود آب را جیره بندی کنند و مردم برای دسترسی به آب باید ساعت ها در صف‌های طولانی برای دسترسی به آب منتظر بمانند. به همین ترتیب اقتصاد کشور نیز از بین می‌رود چرا که وقت مردم برای دسترسی به آب تلف می‌شود و چرخه اقتصادی کشور نمی‌چرخد.

به همین ترتیب تنش آبی می‌تواند ضربات جبران ناپذیری را هم به اقتصاد و هم سلامت مردم وارد کند.

چه راهکارهایی برای رفع تنش آبی وجود دارد؟ کشورهای پیشرفته و دولتمردان چگونه با تنش آبی مقابله می‌کنند؟

همانطور که تا اینجای مقاله متوجه شده اید، تنش آبی مسئله بسیار مهمی‌است که از تمامی‌جهات می‌تواند بر زندگی مردم موثر باشد. به همین منظور چگونگی رفع بحران آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در واقع برای رفع تنش آبی باید به 3 عامل توجه ویژه کرد. 1- اقتصاد 2- محیط زیست 3- انصاف و تساوی آب بین مردم. دولتمردان و کشورهای پیشرفته در سال 2015 طرحی 15 ساله را ایجاد کردند تا به کمک آن بتوانند تا حدودی بحران آب را کاهش و گرسنگی را تا حدود زیادی از بین ببرند.

آن ها در سال 2015 برآورد کرده بودند تا با استفاده از راهکارهایی تا سال 2030 به اهداف قابل قبولی در زمینه رفع تنش آبی دست پیدا می‌کنند.

البته دولتمردان امروزه اعتراف کرده اند که نمی‌توانند تا سال 2030 بحران آب را کاهش دهند.

چرا که تغییرات اقلیمی‌و گرم شدن زمین و همچنین به وجود آمدن پاندمی‌ کرونا و بیماری کووید 19 تا حدودی سبب اختلال دراین طرح شده است.

اما امروزه یکی از بهترین روش ها برای رفع تنش آبی و بی آبی آموزش به مردم برای استفاده بهینه از آب و همچنین استفاده از تکنولوژی برای صرفه جویی در آب است.

حال در ادامه قصد داریم تا روشهایی که کشاورزان می‌توانند برای رفع تنش آبی در مزرعه استفاده کنند را به شما بگوییم.

1- آبیاری زمین‌های کشاورزی با استفاده از تکنولوژی‌های روز :

حتما تا به حال با ابزارهای مختلف و زیادی برای آسان تر کردن کشاورزی آشنایی پیدا کرده اید. در واقع امروزه کشاورزان به سمت هوشمند شدن و استفاده از تکنولوژی برای افزایش بهروری از محصولات و همچنین کاهش هزینه‌های مزرعه خود روی آورده اند. امروزه با استفاده از سنسورهایی که درون خاک قرار می‌دهند، رطوبت خاک را می‌سنجند و بر اساس میزان رطوبت خاک زمین‌های کشاورزی را آبیاری می‌کنند.

این نوع آبیاری می‌تواند تا 30 درصد از اتلاف آب جلوگیری کند. همچنین استفاده از تصاویر ماهواره ای نیز امکان آبیاری صحیح و همچنین موثر را به کشاورزان می‌دهد.

کشاورز می‌تواند بر اساس تصاویر ماهواره ای شرایط آب وهوایی مزرعه خود را بسنجد و از این طریق مدیریت آب مزرعه خود را به شکل صحیح تری انجام دهد.

2- استفاده از آبیاری قطره ای در زمین‌های کشاورزی :

یکی از روش‌های آبیاری که می‌تواند سبب استفاده بهینه از منابع آبی شود، آبیاری به شیوه قطره ای است.

آبیاری قطره ای یک روش بسیار ارزان است که بیش تر در مناطق فقیر نشین و مناطقی که نمی‌توانند از تکنولوژی‌های روز در کشاورزی استفاده کنند، پیشنهاد می‌شود.

در واقع در این روش با حفر لوله‌هایی در زیر زمین و ایجاد سوراخ در این لوله ها در قسمت ریشه گیاهان اقدام به آبیاری آن ها کنند.

3- ذخیره آب در مناطق خشک :

همانطور که گفتیم امکان دارد در برخی موارد نرخ بارندگی بالا باشد، اما آن مناطق از نظر منابع آبی فقیر باشند و با تنش آبی روبرو شده باشند.

در این گونه مناطق پیشنهاد می‌شود تا با استفاده از مخازن آب، مقداری از آب باران را جهت  امور کشاورزی ذخیره کنند.

به طور مثال در کشور کلمبیا طرحی را برنامه ریزی کرده اند تا به کشاورزانی که در مناطق خشک و نیمه خشک مشغول به فعالیت هستند مخازن آبی را بدهند تا بتوانند آب باران را ذخیره و از آن به بهترین شکل استفاده کنند.

4- بازیافت فاضلاب ها و استفاده مجدد از آب :

یکی از روشهای دیگر برای رفع تنش آبی استفاده از فاضلاب ها و مدیریت بهتر آن هاست. در ایتالیا شرکتی با نام Captive Systems با استفاده از فناوری نانو و نانوذرات مغناطیسی توانسته اند آلودگی ها را از فاضلاب ها از بین ببرند و آب آلوده را مجدد در صنعت کشاورزی مورد استفاده قرار دهند.

در واقع در این روش محققان توانستند تا از هیدروکربن ها تا ترکیبات آلی و فلزات را از آب حذف کنند و آبی سالم را ایجاد کنند.

همچنین از دیگر روش‌های استفاده بهینه از آب می‌توان به استفاده نکردن از کود ها و مواد شیمایی اشاره کرد.

مواد و کودهای شیمیایی و استفاده از آن ها می‌تواند تغییرات مضری بر روی آب و هوای مناطق داشته باشد و خود می‌تواند سبب بروز تنش آبی شود. به همین منظور امروزه کشاورزی ارگانیک مورد توجه کشاورزان قرار گرفته است.