آیا با کشاورزی دقیق ، به محیط زیست کمک می‌کنیم؟
به وضوح پیداست که یکی از بزرگترین چالش‌های پیش رو برای جامعه بشری، بحران غذا و مسئله امنیت و سلامت غذایی به تناسب جمعیت رو به افزایش دنیا خواهد بود. از یک سو این افزایش جمعیت و از سوی دیگر کمبود مواد اولیه تولید باعث شد تا طی دهه‌های اخیر، کشاورزی از حالت سنتی به حالت گسترده صنعتی در آید، اما استفاده بی‌رویه و نامناسب از نهاده‌های شیمیایی (سموم و کود) در مراحل مختلف کشاورزی صنعتی، بشر را با چالش‌های جدیدی مواجه خواهد کرد؛ از جمله ظهور آفات و امراض جدید و مقاوم شدن گونه‌های آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز به سموم شیمیایی. همچنین پسماند سموم در خاك اثرات نامطلوبی بر موجودات خاکزی داشته و اگر توسط گیاهان جذب شود، به زنجیره‌ی غذایی ورود پیدا می‌کند و منجر به ایجاد اثرات سوء براي گیاهان، انسان و سایر جانداران می‌شود. تمامی موارد ذکر شده سبب می‌شود تا کشاورزی تأثیرات مضرری بر روی محیط زیست بر جای بگذارد.
کشاورزی غیر اصولی، اثرات مختلفی بر ذکر پیکره زمین و محیط زیست باقی می‌گذارد که قصد داریم تا هر کدام از آنها را به صورت جداگانه بررسی کنیم:
بحران کم‌آبی
آب یکی از اصلی‌ترین عناصر طبیعت، منبعی حیاتی برای هر پدیده زیستی و انسانی است. بعد از اکسیژن، آب را می‌توان ضروری‌ترین منبع طبیعی برای تداوم حیات بر روی زمین دانست، در عین حال، بحرانی‌ترین منبع طبیعی نیز بدون شک آب است. پیش‌بینی مجامع جهانی حاکی از آن است که تا سال ۲۰۵۰ جمعیت جهان به۹.۲ میلیارد نفر افزایش یافته و در نتیجه، تقاضا برای مواد غذایی۷۰ درصد و مصرف انرژی نیز ۴۰ درصد افزایش خواهد یافت. همچنین، براساس پیش‌بینی‌های به عمل آمده، تا سال ۲۰۳۰ جهان با ۴۰ درصد کمبود آب (نسبت به نیاز) مواجه خواهد شد که با این روند، در آینده نزدیک بسیاری از مناطق دچار کم آبی یا خشکسالی شدید خواهند شد. در ایران، به علت قرار گرفتن کشور در کمربندی خشک کره زمین، بسیاری از مناطق به صورت خشک و نیمه خشک می‌باشند و به همین علت، بحران آب اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. گزارشات سازمان خواروبار کشاورزی سازمان ملل (FAO) نشان می‌دهد که ذخیره منابع آبی در ۹۳ کشور در حال کاهش است، در حالی که جایگزینی برای آن وجود ندارد. لازم به ذکر است که ایران جز ۱۰ کشوری است که از لحاظ کم‌آبی در شرایط بحرانی و در صدر جدول قرار دارند.
بحران ناشی از کمبود منابع آب به عنوان تهدیدی جدی برای محیط زیست و سلامت و رفاه انسان مطرح است. در حال حاضر، بخش کشاورزی بیشترین سهم آب مصرفی (به طور میانگین ۷۰٪) را به خود اختصاص می دهد. در ایران، این عدد ۹۲٪ است. برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی در بخش کشاورزی به جایی رسیده که از ۶۰۹ دشتی که در ایران وجود دارد حدود ۳۵۵ دشت، “ممنوعه بحرانی” اعلام شده است، یعنی به علت کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، ایجاد حفره چاه در آنها ممنوع است. در حالی که در سال ۱۳۴۷ تعداد دشت‌های ممنوعه فقط ۱۵ عدد بوده است. همه چیز گواه بر این است که چنانچه برنامه منسجم و منظمی برای مدیریت پایدار منابع آب، بخصوص در بخش کشاورزی که مهم‌ترین مصرف‌کننده آن است وجود نداشته باشد، بحران آب عواقب جبران‌ناپذیری را رقم خواهد زد.
باید توجه داشت که منابع طبیعی، نامحدود نیستند و اغلب در صورت آلودگی یا از بین رفتن قابلیت برگشت‌پذیری کمی دارند یا شاید هرگز نتوانند به حالت اولیه برگردند.
آلودگی هوا
هوایی که رایگان نفس می‌کشیم آنقدرها هم بی‌هزینه نیست!
شاید تصور عمومی بر این باشد که هوا منبعی گسترده و با قابلیت جابجایی است و بنابراین نیازی نیست که نگران تمام شدن آن باشیم، اما در واقع این “هوای پاک” است که به عنوان منبعی محدود و فوق ارزشمند، شایسته توجه بیشتری از سوی ما است. ورود سموم و آلاینده‌های سمی به جو زمین، تبعات زیست‌محیطی سنگینی دارد و خطری جدی برای حیات روی زمین به شمار می‌رود.
یکی از دلایل تغییر اقلیم در جهان، افزایش غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر است و اما کشاورزی و جنگلداری با سهم ۲۴ درصدی در انتشار گازهای گلخانه‌ای (و کربن در رأس آنها) در ایجاد پیامدهای مرتبط با تغییر اقلیم نقش قابل توجهی دارد. با توجه به بالا بودن ذخیره کربن خاک، کوچک‌ترین تغییر در میزان کربن آلی ذخیره شده در خاک پیامدهای بسیار بزرگی بر غلظت کربن موجود در اتمسفر می‌گذارد؛ به گونه‌ای که عملیات زراعی اشتباه مثل شخم‌های بی رویه و از بین بردن گیاهان بومی، باعث افزایش میزان کربن اتمسفر می‌شود.
از بین رفتن ذخیره کربن خاک علاوه بر پیامدهای جوی باعث از بین رفتن ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک نیز می‌شود و به طور کلی یکی از عوامل اساسی مؤثر در افزایش گرمای جهانی است.
آلودگی خاک
زنجیره غذایی همه‌ی اکوسیستم‌ها از خاک منشأ می‌گیرد. برای اینکه به اهمیت خاک به عنوان یک منبع حیاتی محدود پی ببریم، لازم است بدانیم که تشکیل خاک بسیار زمان‌بر بوده و بهبود و حاصلخیزی آن بسیار پر هزینه خواهد بود. اقدامات اشتباهی مثل آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی به قصد کنترل آفات و سرعت بخشیدن به عملیات شخم برای محصول بعدی، باعث کاهش سطح مواد مغذی موجود در خاک، کاهش نفوذپذیری، کاهش فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید و در مجموع، اثر نامطلوب بر کیفیت خاک می‌شود.
آلودگی‌های آب‌های سطحی و زیرزمینی
نیترات و فسفات دو آلاینده عمده آب‌های زیرزمینی هستند که منشاء آنها عمدتاً فعالیت‌های کشاورزی است. دو دانشمند و محقق یونانی در این خصوص بررسی‌هایی انجام دادند که مشخص کرد دلیل اصلی افزایش نیترات آب‌های زیرزمینی، فروشویی سریع کودهای شیمیایی در نواحی کشاورزی است که باعث افزایش شوری آب و خاک و کاهش کیفیت آن می‌شود.
استفاده از کودهای شیمیایی باعث افزایش نیترات موجود در آبهاي سطحی و زیرزمینی شده است که افزایش ازت آب را در پی دارد. به دنبال آن، رشد سریع علف‌هاي هرز آبزی و مسدود شدن مسیر رودخانه‌ها اتفاق میافتد و ازدیاد جلبک‌ها در سطح آب مانع رسیدن نور به عمق پایین‌تر می‌شود و بدین ترتیب به طور غیرمستقیم موجب کاهش ذخیره اکسیژن مورد نیاز ماهیان و و باعث مرگ آبزیان می‌شود.
اثر کشاورزی غیر اصولی بر گازهای گلخانه‌ای
طی چند دهه اخیر، کره زمین شاهد روند گرمایشی بی‌سابقه‌ای بوده است و دمای آن مرتباً در حال افزایش است. علت اصلی این دوره گرمایش، انتشار گازهای گلخانه‌ای ایجاد شده از فعالیت‌های انسانی به جو زمین است. گازها در اطراف زمین با به دام انداختن امواج گرمایی باعث افزایش دمای کره زمین می‌شوند.
بخش کشاورزی تأثیر بسیار زیادی در افزایش گازهای گلخانه‌ای دارد. کربن (CO2) و متان (CH4) مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای هستند که ارتباط تنگاتنگی با با چرخه کربن در خاک دارند. یکی از عوامل افزایش میزان متان در جو، افزایش کشت برنج و شالیزارها است. گفتنی است که مزارع برنج به تنهایی منبع بیش از ۵۰ درصد متان جوی تولید شده هستند.
با کشاورزی دقیق، ورق به نفع محیط زیست بر‌می‌گردد!
بکارگیری بی‌رویه یا نادرست سموم و کودهای کشاورزی باعث آسیب به اکوسیستم‌های زراعی و کاهش کمی/کیفی محصولات کشاورزی شده است. از طرفی همان‌طور که بالاتر به آن اشاره شد، شیوه‌های مرسوم اما غیر اصولی در کشاورزی، آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به بخش‌های مختلف محیط زیست وارد می‌کند. بنابراین باید به دنبال شیوه‌های نوین در مدیریت مزرعه بود که بتوان از طریق آنها مصرف نهاده‌ها را بهینه نمود و عملکرد کشاورزی و بازده اقتصادی یک زمین زراعی را افزایش داد.
کشاورزی دقیق چگونه می‌تواند کمک کند تا به این اوضاع آشفته زیست‌محیطی کمی سامان بدهیم؟
کشاورزی دقیق به عنوان یک مفهوم جدید در کشاورزی امروزی، استفاده از ابزار و داده‌هایی است که یک کشاورز به واسطه آن، تغییرات و غیریکنواختی‌های داخل مزرعه را شناسایی می‌کند و به مدیریت جزء به جزء مزرعه دست می‌یابد. در واقع، کشاورزی دقیق قبل از کاشت وارد عمل می‌شود و با استفاده از فناوری اطلاعات، مزرعه را به واحدهای کوچک‌تر تقسیم می‌کند. سپس وضعیت و شاخص‌های هر واحد را مشخص می‌کند تا کشاورز بتواند نهاده‌ها را در محل دقیق زمین اعمال کند و به این صورت در مصرف نهاده‌ها صرفه‌جویی شود. این اتفاق باعث افزایش بهره‌وری محصول و تولید بیشتر مواد غذایی می‌شود و در مقابل، ضایعات کشاورزی و تأثیرات مخرب اکوسیستمی ناشی از مصرف بی‌رویه نهاده‌ها را کاهش می‌دهد.
با روی آوردن به کشاورزی دقیق، مشابه آنچه در سامانه کشتیار اتفاق میافتد، خاک نیاز کمتری به عملیات خاک‌ورزی خواهد داشت و در نتیجه، از فرسایش سریع خاک جلوگیری شده و ساختمان خاک یک زمین زراعی بهبود می‌یابد. مدیریت دقیق مزرعه می‌تواند از ورود مواد شیمیایی به رودخانه‌ها و لایه‌های زیرین خاک و از بین رفت موجودات خاکزی تا حد زیادی جلوگیری کنه. ابزارهای کشاورزی دقیق، مثل نقشه علف‌های هرز، شاخص های فنولوژی، نقشه‌های توپوگرافی و مرزکشی، می‌توانند در مدیریت صحیح مبارزه با آفات و علف‌های هرز و جلوگیری از خسارت و از بین رفتن اکوسیستم‌های موجودات نقش بسزایی داشته باشند، یعنی تولیدکنندگان محصولات زراعی با استفاده از این ابزارها می‌توانند بهترین زمان مبارزه با آفات و علف های هرز را تشخیص داده و از اینکه چه مقدار از سموم را لازم است در کدام ناحیه از مزرعه استفاده کنند مطلع گردند. تمام این عوامل در حفظ محیط زیست و ایمن‌سازی غذای انسان نقش اساسی دارند.
راه‌های ارتباطی باشرکت دانش‌بنیان کشتیار:
پست‌های مربوط به این مقاله را می‌توانید در اینستاگرام مشاهده کنید:
کشاورزی چه تأثیرات مضری بر روی محیط زیست دارد؟!
